Viðmið við skráningu firmaheita
Fyrirtækjaskrá hefur tekið saman eftirfarandi
samantekt um þau viðmið er skráin hefur til hliðsjónar varðandi firmanöfn. Lög
um verslunarskrár, firmu og prókúruumboð nr. 42/1903 (lög um firmaskrá) er
grundvallarlagaramminn sem starfað er eftir varðandi firmaheiti.
Þrátt fyrir að lagaramminn sé sá sami og hafi haldist óbreyttur eru
viðmiðunarreglur um skráningu firmaheita í sífelldri þróun vegna breytts
viðskiptaumhverfis, auknum samskiptum milli landa og tækninýjunga. Hefur sú
þróun verið samhliða öðrum lagabreytingum, t.d. varðandi fyrirtækjaskrá,
vörumerki og neytendamál og með hliðsjón af dómum, úrskurðum og ákvörðunum er
fallið hafa um firmaheiti, vörumerki og neytendamál.
Meðal breytinga sem átt hafa sér stað síðustu ár án
þess að lögum um firmaskrá sé breytt er að núna er litið á Ísland sem eitt
skráningarsvæði og því auðveldara að tryggja að sama firmaheiti eða of lík séu
ekki skráð. Í því tilliti skiptir ekki máli hvert rekstrarform félags sé (ehf.,
hf., sf. o.s.frv.) heldur eingöngu nafn firmans.
Vert er að taka fram að viðmið sem þessi eru aðeins,
líkt og orðið gefur til kynna, viðmið, en þau geta á engan hátt gripið öll þau
tilvik sem komið geta upp varðandi firmaheiti. Hvert firmaheiti verður að meta
út frá starfsemi félaganna og hugsanlegri ruglingshættu við önnur firmanöfn og
skiptir þá t.d. máli hvort félögin starfi á sama eða svipuðu markaðssvæði eða
hver tilgangur þeirra sé.
Firmanöfn skal greina
skilmerkilega hvert frá öðru. Firmanafn félags má ekki fela í sér ættarnafn,
firmanafn, sérnafn á fasteign eða vörumerki sem ekki tilheyrir félaginu, eða
neitt það, sem valdið getur ruglingshættu í þessu sambandi. Firmanafn má ekki vera
til þess fallið að gefa rangar upplýsingar eða villa um fyrir mönnum. Það má
ekki gefa til kynna starfsemi, sem ekki er í tilgangi félagsins. Félag, sem í
firmanafni sínu gefur til kynna ákveðna starfsemi, verður að breyta firmanafni
sínu þegar það breytir tilgangi sínum og snýr sér að annarri starfsemi en
þeirri sem firmanafnið ótvírætt bendir til. Firmanafn atvinnufyrirtækis má ekki
hafa að geyma orð eða skammstöfun sem gefur til kynna annað form rekstrar en
starfsemin hefur.
Fyrirtækjaskrá ber að tryggja
firmanöfnum sem besta réttarvernd, en í því felst ekki aðeins það, að óheimilt
er að skrá sömu nöfn og þegar eru skráð, heldur skal einnig forðast að skrá
firmanöfn sem eru svo lík áður skráðum firmanöfnum að sennilegt megi teljast að
þau geti valdið ruglingshættu að mati fyrirtækjaskrár..
Ef firmanafn verður til þannig að
ekki verður séð að það sé sótt í hinn almenna orðaforða tungunnar, er litið á
það sem uppfinningu þess sem skráir og öðlast þá slíkt nafn ríkari vernd gegn
skráningu annarra og verður ekki skráð með neinum viðauka nema að fengnu leyfi
frá forsvarsmönnum félagsins.
Viðbót við firmaheiti sem vísar til Íslands, svo sem Ísland,
Iceland o.s.frv. telst ekki nægileg aðgreining frá öðru firmaheiti með sama eða
sambærilegu nafni enda munu bæði félögin koma til með að vera skráð á Íslandi. Dæmi
um framangreint væri ef félag óskar eftir skráningu firmaheitisins Blómabúð
Íslands ehf., en til væri Blómabúð ehf.
Í upphafi er skoðað hvort orð í
firmaheiti séu almenn orð eða ekki. Teljist orð vera almennt er það
grundvallarregla hjá fyrirtækjaskrá að ekki er unnt að banna öðrum notkun þess,
svo framarlega að við það sé bætt einhverju orði til aðgreiningar frá því sem
þegar hefur verið skráð í skránna.
Almennt orð er svo dæmi sé tekið,
verktaki, málari, arkitekt, kaffi, síld, fiskur, bíll, öll fuglanöfn,
staðarheiti, götuheiti, blómanöfn og almennt öll þau orð sem sótt eru í hinn
almenna orðaforða tungunnar. Íslenskar orðabækur eru notaðar sem viðmið um
hvaða orð séu almenn enda eru það sérfræðingar um íslenska málnotkun sem setja
saman íslenskar orðabækur.
Í máli Umboðsmanns Alþingis nr.
3235/2001, var fjallað um heitið “pósthús”. Þar staðfestir Umboðsmaður Alþingis
að hlutafélagaskrá er ekki stætt á að hafna skráningu félags á þeim forsendum
að um almennt heiti sé að ræða sem skorti þá eiginleika að veita
firmaeigandanum einkarétt til nafnsins. Í kjölfar þessa álits Umboðsmanns fór
fyrirtækjaskrá að heimila skráningu slíkra almennra heita einna og sér, þannig
að í dag er þannig leyft að skrá firmaheiti eins og Verktaki ehf., Fiskvinnsla
ehf., Kjöt ehf. eða Stóll ehf., sem ekki var heimilað áður.
Sá sem fengið hefur skráð firma
sem myndað er úr tveimur almennum orðum, verður talinn hafa öðlast lögverndaðan
rétt yfir þeirri samsetningu. Dæmi: Síld og Fiskur ehf. Ekki væri talið heimilt
að snúa orðunum við og skrá “fiskur og síld”. Þetta er meginreglan. Þó verður
ávallt að meta þetta einnig út frá starfsemi félaganna og hugsanlegri
ruglingshættu og skiptir þá t.d. máli hvort félögin starfi á sama eða svipuðu
markaðssvæði.
Við mat á því hvort unnt sé að
skrá firmaheiti í fyrirtækjaskrá þannig að ekki gangi gegn betri rétti annarra
til nafnsins, ber ávallt að hafa í huga 1. mgr. 10. gr. firmalaga nr. 42/1903,
sem segir að enginn megi í firma sínu hafa nafn annars manns eða nafn á
fasteign annars manns án hans leyfis. Þá segir einnig að ekki megi í firma
nefna fyrirtæki er ekki standa í sambandi við atvinnuna.
Það hvað sé “nafn annars manns”
er síðan túlkað út frá fyrirliggjandi dómum á þessu sviði, úrskurðum svo og
öðrum lögskýringargögnum, þ.á.m. áliti Umboðsmanns Alþingis. Auk þess að fylgja firmalögum er höfð hliðsjón af
lögum nr. 57/2005 um eftirlit með viðskiptaháttum og markaðssetningu,
sérstaklega 15. gr. a laganna, og lögum nr. 45/1997 um vörumerki, sérstaklega
4. gr. þeirra laga.
Það er skilgreiningaratriði að
heiti verði talið hafa til að bera einhver þau sérkenni að veiti eiganda sínum
einkarétt á notkun þess heitis.
Ekki er heimilt að skrá sem
firmanafn, nafn á borg, kaupstað eða sveitarfélagi á Íslandi eitt og sér, t.d.
Kópavogur ehf. eða Ólafsvík ehf., eða þekkt skammstöfun eins og RVK, þar sem
bæjarfélögin teljast hafa einkarétt á notkun þessara heita, en heimilt er að
nota þessi heiti með viðhengi í firmaheiti eins og t.d. Verkfræðistofa
Akureyrar ehf.
Þó hefur ekki verið lagt bann við
því að nota sem firmaheiti t.d. nafn á erlendum borgum, þar sem það verður ekki
talið valda ruglingshættu þar sem um íslenskt fyrirtæki er að ræða, sem dæmi,
Berlín ehf. Það kann þó að horfa öðruvísi við ef
ætlunin er að félagið hafi aðalstarfsemi sína erlendis.
Fyrirtækjaskrá leggur ekki bann
við því að menn noti erlend orð í firmanafni sínu, en ekki er gengið eins langt
í skilgreiningu á því hvað teljist vera almennt orð í erlendu máli eins og
íslensku. Þ.e. ef augljóst er að orð er almennt t.d. í enskri tungu, sem dæmi
“aviation”, “ice” o.fl. þá er öðrum heimilt að nota það orð í sínu firmanafni
með einhverri aðgreiningu. Þó er ekki lagt upp í eins mikla vinnu af hálfu
fyrirtækjaskrár við að athuga hvort erlent orð teljist almennt eða ekki.
Heimilt er að skrá erlent
aukheiti, eins og það er orðað í hlutafélagalögum, hjá félagi. Oft er talað um
hjáheiti félags, en á grundvelli laganna þarf hjáheiti að vera erlent heiti.
Ekki er heimilt að skrá firma með erlendu heiti og íslensku hjáheiti. Heimildinni
er m.a. ætlað að koma í veg fyrir að félag noti óeðlilega þýðingu á heiti sínu
sem getur bitnað á öðru félagi.
Erlent aukheiti skal vera sem
beinust þýðing á firmaheiti félagsins og getur félag einungis fengið skráð
eitt firmanafn og eitt erlent aukheiti. Segja má að um þetta gildi svipuð
hugsun og um samhengi tilgangs félags við firmaheiti þess, þ.e.a.s. að erlenda
aukheitið má ekki gefa til kynna gerólíka starfsemi né firmaheiti félags.
Samkvæmt 8. gr. firmalaganna,
skal fyrirtæki bera nafn er samrýmist íslensku málkerfi að dómi skrásetjara.
Þetta gildir að sjálfsögðu að breyttu breytanda um erlend heiti, enda lögin
komin til ára sinna, en fyrirtækjaskrá getur samkvæmt þessu ákvæði neitað
skráningu á firmaheiti sem bersýnilega gengur gegn íslensku málkerfi, s.s.
stafsetningu, orð- eða setningarfræði.
Fyrirtækjaskrá hefur á sl. árum
og áratugum hins vegar verið að draga úr kröfum að þessu leiti, sérstaklega með
hliðsjón af því að ekki eru lengur aðeins skráð íslensk firmaheiti í skránna.
Það kemur þó alltaf upp öðru hvoru að neitað er um skráningu á heiti þar sem
það verður talið brjóta það sterklega gegn íslensku málkerfi að ekki er talið
unnt að heimila skráningu þess í opinberar skrár. Þannig má firmanafn ekki vera
orðskrípi t.d. samsett úr mörgum samhljóðum eða sérhljóðum þannig að ekki sé
hægt að bera það fram. Sem dæmi, Slkvk ehf., Móiivv ehf.
Flest orð eru þess eðlis að þau eru
bæði notuð í eintölu og fleirtölu, með eða án greinis. Að mati
fyrirtækjaskrá hefur orð verið talið það sama hvort sem það er í eintölu eða fleirtölu, með eða án greinis. Þó
getur fleirtala firmanafns eða beyging orðs talist nýtt nafn ef það er mjög
ólíkt að mati fyrirtækjaskrár, bæði hljómfræðilega og sjónfræðilega, t.d. Önd
ehf.- Endur ehf., Örk ehf.- Arkir ehf. Þetta þarf að meta í hverju
tilviki fyrir sig.
Við mat á því hvort hætta sé á
ruglingi milli firmaheita í eintölu/fleirtölu eða ólíkri beygingarmynd er litið
til þess hvort félögin starfi í sömu atvinnugrein og hvort ólíkur tilgangur sé
milli félaga. Ef metið er svo að ruglingshætta sé of mikil er ekki unnt að leyfa skráningu sama orðs í annarri mynd.
Dæmi um þetta er Flokkun ehf. og Flokka ehf. sem bæði hefðu tilganginn “endurvinnsla
og sorphirða” svo og Klipping ehf. og Klippingar ehf. sem bæði hefðu tilganginn
“hárgreiðslustofa”.
Ekki er heimilt að skrá firmaheiti
sem hafa endinguna “group” nema sýnt sé að um samstæðufélag sé að ræða sem fari
með eignarhald í öðrum dótturfélögum. Orðið “group” á eingöngu við sé um slíkt
félag að ræða, eins og fram kemur um notkun orðsins í enskri þýðingu
hlutafélagalaganna og því ekki heimilt að nota þetta orð í firmaheiti félags
sem ekki er þess eðlis.
Firmaheiti með endinguna “.is”
eða “.com”, o.s.frv., fæst ekki skráð í fyrirtækjaskrá þar sem það er mat
skrárinnar að þessi heiti gefa til kynna að um sé að ræða skráningu á léni, á
sama hátt og t.d. viðhengið “ehf.” gefur til kynna að um einkahlutafélag sé að
ræða. Þar sem aðrir aðilar sjá um skráningu léna telur fyrirtækjaskrá að slík heiti
sé eigi unnt að skrá í fyrirtækjaskrá. Það getur og leitt til verulegs
óhagræðis fyrir viðskiptalífið ef einn aðili er með skráð sama nafn á firma
sínu sem annar aðili hefur áður fengið skráð sem lén og öfugt.
Eins og segir í 1. mgr. 10. gr.
firmalaga nr. 42/1903, má eigi halda firma því óbreyttu, er tilgreinir ákveðna
atvinnugrein, ef veruleg breyting hefir verið gerð á henni. Þannig má nafn
félags heldur ekki við stofnun þess, gefa til kynna starfsemi sem ekki stendur
í neinu sambandi við fyrirtækið. Sem dæmi má nefna að fyrirtæki sem hefur
fjárfestingar að meginstarfsemi mætti ekki nota orð eins og “póstþjónusta” í
firmaheiti sínu.
Við mat á ruglingshættu milli
félaga, skiptir starfsemi eða tilgangur félags einnig mjög miklu máli við mat á
því hvort heimila skuli skráningu tiltekins firmaheitis. Sérstaklega ef erfitt
reynist að meta það út frá firmaheitinu einu saman.
Virðist það vera tilhneiging við
úrlausn mála hjá öðrum opinberum stofnunum er fjalla um réttindi yfir
firmaheiti eða vörumerki, eins og Neytendastofu, að líta æ meira til
þjónustulíkingar félaga, þ.e. að meta ruglingshættu út frá starfsemi félaganna
heldur en að horfa afmarkað á heitið eitt og sér.
Þegar metið er hvort tilgangur
félags sé í samræmi við firmaheiti þess er meðal annars notast við íslensku
orðabókina þar sem almenn orð eru skilgreind. Til dæmis er orðið veitingahús
skilgreint sem „staður þar sem veitingar eru seldar og þeirra neytt (oftast með
borðhaldi)“ – væri því ekki hægt að nota orðið veitingahús í firmaheiti félags
ef tilgangur þess væri að starfrækja vefþjónustu.
Til að koma í veg fyrir
ruglingshættu milli fyrirtækja og til að auka skýrleika í skráningu og þar af
leiðandi öryggi gagnvart viðskiptalífinu, hinu opinbera og almenningi, er það
nú óundanþæg regla hjá fyrirtækjaskrá að skrá ekki tvö nákvæmlega eins firmaheiti
í skránna, jafnvel þótt eigandi firmans óskar eftir því. Hann þyrfti alltaf að
bæta einhverju viðhengi við firmaheiti sitt til aðgreiningar frá því sem þegar
hefur verið skráð. Rekstrarform félags (ehf., hf., sf. o.s.frv.) skiptir hér
ekki máli, eingöngu nafn firmans.
Fyrirtækjaskrá hefur hliðsjón af
skráðum vörumerkjum líkt og Hugverkastofa hefur hliðsjón af skráðum
firmaheitum. Vörumerkjaskrá greinist í marga flokka eftir starfsemi eða vöru og
því getur sama vörumerki verið skráð á mismunandi eigendur eftir flokkum.
Fyrirtækjaskrá er hins vegar bara ein skrá og verður sama firmaheiti bara skráð
einu sinni í þá skrá. Meginreglur vörumerkis eru þær að eigandi vörumerkis
njóti eingöngu verndar ef notkunin tekur til svipaðrar vöru eða þjónustu og er
sama viðmið notað við skráningu í firmaskrá. Það þýðir að ef óskað er eftir
skráningu firmaheitis sem ekki er til á firmaskrá, en er til í vörumerkjaskrá,
þá eru skráningu aðeins hafnað ef tilgangur félagsins sé í samræmi við þann
vörumerkjaflokk er merkið er skráð í. Sé flokkurinn mjög ólíkur tilgangi
félagsins er skráning almennt heimiluð.