Hlutverk Skattsins og framkvæmd eftirlits með peningaþvætti

Áhættumiðað eftirlit

Áhættumiðað eftirlit byggist á grein 48 (10) í 4. peningaþvættistilskipun ESB nr. 2015/849 en þar segir:

„10. By 26 June 2017, the ESAs shall issue guidelines addressed to competent authorities in accordance with Article 16 of Regulations (EU) No 1093/2010, (EU) No 1094/2010 and (EU) No 1095/2010 on the characteristics of a risk- based approach to supervision and the steps to be taken when conducting supervision on a risk-based basis. Specific account shall be taken of the nature and size of the business, and, where appropriate and proportionate, specific measures shall be laid down.“

Samkvæmt framangreindu felst áhættumiðað eftirlit í að eftirlitsaðilum ber að áhættumeta þá tilkynningarskyldu aðila sem þeir hafa eftirlit með, bæði fjármálamarkaðinn í heild og starfsemi einstakra aðila, m.a. hvað varðar einstakar vörur og þjónustu sem þeir bjóða upp á. Einnig ber þeim að greina hvar meiri hætta er til staðar og hvar hún er minni og leggja áherslu á eftirlit með þeirri starfsemi og viðskiptum þar sem meiri hætta er á peningaþvætti og fjármögnun hryðjuverka.

Evrópsku eftirlitsstofnanirnar hafa gefið út viðmiðunarreglur um áhættumiðað eftirlit (e. The. Risk based Supervision Guidelines RBS). Samkvæmt reglunum skiptist áhættumiðað eftirlit í fernt. Í fyrsta lagi skilgreina áhættuþætti, í öðru lagi í mati á áhættu, í þriðja lagi áhættumiðað eftirlit og í fjórða lagi í endurskoðun og eftirfylgni. Áhersla er lögð á að eftirlit er endalaus hringrás. Við eftirlit skal tekið tillit til stærðar þess aðila sem metinn er hvað varðar upplýsingagjöf, tíðni og styrkleika eftirlits. Þrátt fyrir það skulu eftirlitsaðilar hafa í huga að smærri lögaðilar geta jafnvel falið í sér meiri áhættu en stærri lögaðilar.

Aðilar sem falla undir eftirlit RSK

Endurskoðunarfyrirtæki, endurskoðendur, skattaráðgjafar og aðilar sem færa bókhald eða sinna bókhaldsþjónustu fyrir þriðja aðila gegn endurgjaldi.
Lögmannsstofur, lögmenn og aðrir sérfræðingar í eftirfarandi tilvikum:

þegar þeir sjá um eða koma fram fyrir hönd umbjóðanda síns í hvers kyns fjármála- eða fasteignaviðskiptum,
þegar þeir aðstoða við skipulagningu eða framkvæmd viðskipta fyrir umbjóðanda sinn hvað varðar kaup og sölu fasteigna eða fyrirtækja,
þegar þeir sjá um umsýslu peninga, verðbréfa eða annarra eigna umbjóðanda síns,
þegar þeir opna eða hafa umsjón með banka-, spari- eða verðbréfareikningum,
þegar þeir koma að öflun, skipulagningu eða umsjón með framlögum til að stofna, reka eða stýra fyrirtækjum,
þegar þeir aðstoða við stofnun, rekstur eða stjórnun fyrirtækja, fjárvörslusjóða eða annarra sambærilegra aðila.

Fasteignasölur og fasteigna-, fyrirtækja- og skipasalar.
Leigumiðlarar þegar mánaðarlegar leigugreiðslur nema 10.000 evrum eða meira miðað við opinbert viðmiðunargengi eins og það er skráð hverju sinni.
Listmunasalar eða listmunamiðlarar, þar á meðal listmunagallerí og uppboðshús, þegar um er að ræða viðskipti í einni greiðslu eða fleiri sem virðast tengjast hver annarri, að fjárhæð 10.000 evrur eða meira miðað við opinbert viðmiðunargengi eins og það er skráð hverju sinni.
Aðilar á sviði fjárvörslu og fyrirtækjaþjónustu, sbr. skilgreiningu í 3. gr. en þar segir:
Einstaklingur eða lögaðili sem veitir eftirfarandi þjónustu gegn gjaldi:

aðstoðar við stofnun fyrirtækja eða annarra lögaðila,
gegnir eða útvegar annan aðila til að gegna stöðu forstjóra eða framkvæmdastjóra fyrirtækis, stöðu meðeiganda í félagi eða sambærilegri stöðu hjá annarri tegund lögaðila,
útvegar lögheimili eða annað skráð heimilisfang sem á svipaðan hátt er notað til að hafa samband við fyrirtækið eða aðra tengda þjónustu,
starfar sem eða útvegar annan einstakling til að starfa sem fjárvörsluaðili sjóðs eða annars sambærilegs aðila,
starfar sem eða fær annan einstakling til að starfa sem tilnefndur hluthafi fyrir annan aðila en fyrirtæki sem skráð er á skipulegum markaði.

Einstaklingar og lögaðilar sem í atvinnuskyni eiga viðskipti sem greitt er fyrir með reiðufé, hvort sem viðskiptin fara fram í einni greiðslu eða fleiri sem virðast tengjast hver annarri, að fjárhæð 10.000 evrur eða meira miðað við opinbert viðmiðunargengi eins og það er skráð hverju sinni.
Einstaklingar eða lögaðilar sem hafa hlotið starfsleyfi á grundvelli laga um happdrætti eða til reksturs fjársafnanna og happdrætta á grundvelli sérlaga.

Dagsektir

Eftirlitsaðilar skv. 38. gr. geta lagt dagsektir á tilkynningarskylda aðila og aðila skv. 3. mgr. 38. gr. veiti hann ekki umbeðnar upplýsingar eða sinni ekki kröfum um úrbætur innan frests skv. 44. gr. Dagsektir leggjast á þangað til farið hefur verið að kröfum eftirlitsaðila. Dagsektirnar geta numið frá 10.000 kr. til 1 millj. kr. á dag. Við ákvörðun um fjárhæð dagsekta er heimilt að taka tillit til eðlis vanrækslu eða brots og fjárhagslegs styrkleika viðkomandi aðila.

Stjórnvaldssektir

Eftirlitsaðilar geta lagt stjórnvaldssektir á hvern þann sem brýtur gegn tilteknum ákvæðum pþl., reglugerðum og reglum sem settar eru á grundvelli þeirra. Stjórnvaldssektir sem lagðar eru á tilkynningarskylda aðila geta numið frá 500 þús. kr. til 800 millj. kr. Stjórnvaldssektir sem lagðar eru á starfsmenn tilkynningarskyldra aðila geta numið frá 100 þús. kr. til 625 millj. kr. Þrátt fyrir framangreint getur upphæð stjórnvaldssekta eftir atvikum numið allt að 10% af heildarveltu samkvæmt síðasta samþykkta ársreikningi lögaðilans eða 10% af síðasta samþykkta samstæðureikningi ef lögaðili er hluti af samstæðu.

Ef einstaklingur eða lögaðili hefur hlotið fjárhagslegan ávinning af broti er heimilt að ákvarða hinum brotlega sektarfjárhæð sem nemi allt að tvöfaldri þeirri fjárhæð sem fjárhagslegur ávinningur hins brotlega nam. Þegar brot á lögum þessum er framið í starfsemi lögaðila, og í þágu hans, má leggja stjórnvaldssekt á lögaðilann án tillits til þess hvort sök verður sönnuð á fyrirsvarsmann eða starfsmann lögaðila. Hafi fyrirsvarsmaður eða starfsmaður gerst sekur um brot á lögum þessum má einnig leggja stjórnvaldssekt á lögaðilann ef brotið var í þágu hans. Stjórnvaldssektum verður beitt óháð því hvort lögbrot eru framin af ásetningi eða gáleysi.

REGLUR ríkisskattstjóra um opinbera birtingu stjórnsýsluviðurlaga samkvæmt lögum nr. 140/2018, um aðgerðir gegn peningaþvætti og fjármögnun hryðjuverka og lögum nr. 64/2019, um frystingu fjármuna og skráningu aðila á lista yfir þvingunaraðgerðir í tengslum við fjármögnun hryðjuverka og útbreiðslu gereyðingarvopna

REGLUR ríkisskattstjóra um sáttargerðir samkvæmt lögum nr. 140/2018.

Hættumerki

Ýmsar aðferðir og hættumerki (e. red flags) eru þekkt við að þvætta fé m.a. út frá dómaframkvæmd, fræðiritum og leiðbeiningum ESB og FATF. Jafnframt hefur það sýnt sig að ýmsir veikleikar eru í starfsemi lögaðila hvað viðkemur hættu á að starfsemin sé notuð við að þvætta fé. Líkt og áður var nefnt er tilkynningarskyldum aðilum skylt að tilkynna öll grunsamleg viðskipti til skrifstofu fjármálagreininga lögreglu, að eigin frumkvæði, og veita henni allar nauðsynlegar upplýsingar við greiningu tilkynninga. Með hugtakinu grunur er vísað til lægsta stigs gruns, þ.e. að sérhver grunur, óháð því hve mikill hann er, uppfyllir skilyrði greinarinnar um grun. Með grun er því að þessu leyti ekki gerð jafn ítarleg og afdráttarlaus krafa og almennt gildir í réttarfari um rökstuddan grun. Væri í þessu sambandi nægjanlegt að grunur kviknaði um að fjármuni kunni að mega rekja til refsiverðrar háttsemi hvort sem sá grunur reynist síðar meir hafa verið reistur á fullnægjandi rökum eður ei.

Eftirfarandi eru dæmi um hættumerki er tengjast peningaþvætti og fjármögnun hryðjuverka. Það skal athugast að þessi listi er einungis til viðmiðunar og alls ekki tæmandi. Þrátt fyrir að eitthvað af eftirfarandi hættumerkjum eigi við getur það átt sér eðlilegar skýringar. Tilkynningarskyldir aðilar skulu því meta áhættu með heildrænum hætti þar sem eitt hættumerki á ekki að færa viðskiptavin upp eða niður um áhættuflokk.

Dæmi um hættumerki tengd peningaþvætti og fjármögnun hryðjuverka

Viðskipti eða röð viðskipta sem tengjast, þegar viðskiptin nema hærri fjárhæð, í reiðufé en 10.000 evrum, eða jafngildi hennar í annarri mynt.
Vakni grunur um að verið sé að reyna að fela raunverulegt eignarhald þ.e. ekki hafi verið veittar upplýsingar um að raunverulegur eigandi sé annar en lagalegur eigandi.
Tilgangur viðskipta er ekki augljós, þ.e. þegar efnahagslegan tilgang þeirra má ekki leiða beint af þeim gögnum og upplýsingum sem liggja fyrir.
Viðskipti sem ekki ná fram að ganga vegna þess að tilvonandi viðskiptamaður dregur sig í hlé eða hættir við viðskipti þegar tilkynningarskyldur aðili óskar eftir upplýsingum um þætti sem falla undir pþl.
Um er að ræða óvenjulega umfangsmikil viðskipti eða flókin viðskipti.
Viðskiptin eru óvenjuleg miðað við fyrri viðskipti hlutaðeigandi aðila.
Um er að ræða viðskipti sem varða aðila í áhættusömum ríkjum eða viðskipti sem hafa að öðru leyti á sér óvenjulegan blæ.
Viðskiptavinur er einstaklingur í áhættuhópi vegna stjórnmálatengsla.
Viðskiptavinur er búsettur eða hefur starfsemi í ríki sem talið er áhættusamt eða ósamvinnuþýtt.
Viðskipti þar sem hvatt er til nafnleyndar eða viðskipti þar sem óskað er nafnleyndar.
Viðskiptavinur notar millilið án þess að tilgangur þess sé ljós.
Viðskiptavinur forðast persónuleg tengsl við tilkynningarskylda aðila án ástæðu.
Viðskiptavinur reynir að koma sér hjá því að veita tilkynningarskyldum aðilum umbeðnar upplýsingar.
Viðskiptavinur hefur hlotið dóm eða er með þekkt tengsl við brotastarfsemi.
Náinn aðstandandi aðila sem er með tengsl við brotastarfsemi.
Umfjöllun í fjölmiðlum sem bendir til tengsla aðila við brotastarfsemi
Þekkir lagaskilyrði pþl. „óvenjuvel“.
Viðskipti eru óvenjuleg miðað við aldur eða stöðu hlutaðeigandi aðila.
Greiðsla kemur frá landi sem hefur engin þekkt tengsl við viðskiptavin.
Greiðsla kemur frá ríki sem talið er áhættusamt eða ósamvinnuþýtt.
Viðskiptavinur notar fjölda erlenda bankareikninga án ástæðu.
Fjöldi greiðslna fer fram á óvenjulega stuttu tímabili án ástæðu.
Ósk um breytingu á greiðslufyrirkomulagi án nægjanlegrar ástæðu.
Lögaðili eignast auknar eignir sem telst óvenjulegt miðað við hlutaðeigandi aðila.
Aðili hefur skipt um lögfræðilega aðstoð oft á stuttum tíma án ástæðu.
Aðila hefur verið neitað um aðstoð sérfræðings eða viðskiptum við hann var hætt.
Viðskipti eiga sér stað án þess að viðskiptavinur skoðar hinn keypta hlut.
Viðskiptavinur hefur ekki áhyggjur af því að borga „yfirverð“ fyrir hinn keypta hlut.
Viðskiptavini er í mun að flýta viðskiptum.
Of há greiðsla er greidd inn á viðskiptavinareikning og óskað eftir endurgreiðslu inn á annan reikning.

Ítarefni

Skammstafanir

Lög um aðgerðir gegn peningaþvætti og fjármögnun hryðjuverka nr. 140/2018 (pþl.)
Financial action task force (FATF)
Tilkynningarskyldir aðilar (TA)
Skrifstofa fjármálagreiningar lögreglu (SFL)
Ríkisskattstjóri (RSK)
Fjármálaeftirlitið (FME)
Ríkislögreglustjóri (RLS)