Dómur Landsréttar 4. desember 2020 í máli nr. 385/2019
Dómur föstudaginn 4. desember 2020. Mál nr. 385/2019:
Ákæruvaldið
(Einar Tryggvason saksóknari)
gegn
Pétri Þór Sigurðssyni
(Björgvin Þorsteinsson lögmaður,
Helga Björg Jónsdóttir lögmaður, 1. prófmál)
Lykilorð
Bókhaldsbrot. Virðisaukaskattur. Skilorð. Sekt. Einkahlutafélag. Skattalög. Álag. Stjórnarskrá. Mannréttindasáttmáli Evrópu. Dráttur á máli.
Útdráttur
P var sakfelldur í héraði fyrir brot gegn lögum um virðisaukaskatt og bókhald, sbr. 1. og 2. mgr. 262. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, með því að hafa ekki staðið skil á virðisaukaskattsskýrslum, ekki staðið ríkissjóði skil á virðisaukaskatti sem innheimtur var í starfsemi einkahlutafélags hans L ehf. og látið undir höfuð leggjast að færa lögboðið bókhald félagsins. Fyrir Landsrétti krafðist P þess aðallega að málinu yrði vísað frá dómi, til vara að hann yrði sýknaður en til þrautavara vægustu refsingar sem lög leyfa. Landsréttur féllst ekki á þær málsástæður fyrir frávísun málsins að meðferð þess hefði dregist úr hófi í andstöðu við ákvæði stjórnarskrárinnar og mannréttindasáttmála Evrópu, að meðferð málsins fyrir dómstólum bryti bann við endurtekinni málsmeðferð samkvæmt 4. gr. 7. viðauka við mannréttindasáttmála Evrópu, að P hefði ekki notið réttlátrar málsmeðferðar eða að rannsókn málsins væri áfátt. Þá staðfesti Landsréttur niðurstöðu héraðsdóms um sakfellingu P og ákvæði hans um fangelsisrefsingu sem þótti hæfilega ákveðin í sex mánuði en fullnustu hennar frestað skilorðsbundið í tvö ár. P var jafnframt gert að greiða sekt í ríkissjóð að fjárhæð 35.400.000 krónur, að teknu tilliti til lögbundins lágmarks og álags sem kærði hafði þegar greitt, og skyldi 360 daga fangelsi koma í stað sektarinnar yrði hún ekki greidd innan fjögurra vikna.
Dómur Landsréttar
Mál þetta dæma landsréttardómararnir Ásmundur Helgason, Davíð Þór Björgvinsson og Ragnheiður Bragadóttir.
Málsmeðferð og dómkröfur aðila
1 Ríkissaksóknari skaut málinu til Landsréttar 22. maí 2019 í samræmi við yfirlýsingu ákærða um áfrýjun. Áfrýjað er dómi Héraðsdóms Reykjavíkur 10. maí 2019 í málinu nr. S-343/2013.
2 Ákæruvaldið krefst þess að kröfu ákærða um að málinu verði vísað frá héraðsdómi verði hafnað, að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur um sakfellingu ákærða og að refsing hans verði þyngd.
3 Ákærði krefst aðallega frávísunar málsins frá héraðsdómi en til vara að hann verði sýknaður af öllum kröfum ákæruvaldsins. Til þrautavara krefst ákærði vægustu refsingar sem lög leyfa.
Málsatvik og sönnunarfærsla
4 Mál þetta var höfðað með ákæru sérstaks saksóknara 10. maí 2013 gegn ákærðu Pétri Þór Sigurðssyni og Lögfræðistofunni ehf. en ákærði Pétur Þór er stjórnarmaður félagsins og fyrirsvarsmaður þess. Í 1. lið ákæru er ákærðu gefið að sök að hafa ekki staðið skil á virðisaukaskattsskýrslum vegna uppgjörstímabilanna janúar–febrúar rekstrarárið 2009 til og með nóvember–desember rekstrarárið 2010 og að hafa ekki staðið ríkissjóði skil á virðisaukaskatti sem innheimtur var í starfseminni vegna uppgjörstímabilanna janúar–febrúar rekstrarárið 2009 til og með maí–júní rekstrarárið 2010 og september–október og nóvember–desember rekstrarárið 2010, í samræmi við fyrirmæli IX. kafla laga nr. 50/1988 um virðisaukaskatt, samtals að fjárhæð. 18.634.669 krónur. Í 2. lið ákæru er ákærðu gefið að sök að láta undir höfuð leggjast að færa lögboðið bókhald einkahlutafélagsins, rekstrarárin 2009 og 2010. Framangreind brot ákærða Péturs Þórs teljast varða við 1. og 2. mgr. 262. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 1. gr. laga nr. 39/1995, sbr. einnig 1. mgr. 40. gr. laga nr. 50/1988 um, sbr. 3. gr. laga nr. 42/1995 og 3. gr. laga nr. 134/2005, að því er varðar 1. tölulið ákæru og 1. mgr. 37. gr., sbr. 36. gr. laga nr. 145/1994 um bókhald, sbr. 1. gr. laga nr. 37/1995, að því er varðar 2. tölulið ákæru.
5 Í þinghaldi 22. nóvember 2018 féll ákæruvaldið frá 1. lið ákærunnar að því er varðar Lögfræðistofuna ehf. Málinu er eingöngu áfrýjað af hálfu ákærða Péturs Þórs og sætir niðurstaða héraðsdóms varðandi Lögfræðistofuna ehf. samkvæmt 2. lið ákærunnar því ekki endurskoðun fyrir Landsrétti.
6 Atvikum málsins er lýst í hinum áfrýjaða dómi. Þau eru í stuttu máli á þá leið að rannsókn hófst formlega með tilkynningu skattrannsóknarstjóra ríkisins, sem send var ákærða Lögfræðistofunni ehf. 19. október 2011, þess efnis að hafin væri rannsókn á bókhaldi og skilum félagsins á virðisaukaskatti. Ákærði Pétur Þór var yfirheyrður hjá skattrannsóknarstjóra 17. nóvember 2011. Var honum kynnt sakarefnið og að hann væri grunaður um að hafa sem fyrirsvarsmaður skattaðila vantalið skattskylda veltu og útskatt á fyrrgreindu tímabili. Með bréfi skattrannsóknarstjóra 13. desember 2011 var ákærða Pétri Þór send skýrsla þar sem komist var að þeirri niðurstöðu að ákærðu hefðu vanrækt að standa skil á virðisaukaskattsskýrslum vegna allra uppgjörstímabila rekstraráranna 2009 og 2010 auk þess sem bókhald hefði ekki verið fært. Hefði skattskyld velta verið vantalin um 27.781.867 krónur á rekstrarárinu 2009 og 47.410.351 krónu á rekstrarárinu 2010. Vantalinn útskattur hefði numið 6.806.558 krónum á árinu 2009 og 12.059.399 krónum á árinu 2010. Ákærða Pétri Þór var veittur frestur til 27. desember 2011 til að tjá sig um efni skýrslunnar en engar athugasemdir bárust frá honum og lauk rannsókninni 28. desember 2011 í samræmi við framangreint.
7 Skýrslan var send ríkisskattstjóra 10. janúar 2012 til endurákvörðunar á sköttum. Sama dag var ákærðu tilkynnt bréflega um þetta sem og um fyrirhugaða ákvörðun um refsimeðferð í málinu og ákærðu gefinn kostur á að tjá sig um hana innan 30 daga. Engar athugasemdir bárust. Hinn 26. apríl 2012 sendi ríkisskattstjóri skýrslu skattrannsóknarstjóra til Lögfræðistofunnar ehf. og boðaði skattbreytingu á grundvelli hennar. Frestur var veittur til að koma að andmælum við boðuðum breytingum en engin andmæli bárust.
8 Ríkisskattstjóri úrskurðaði 14. september 2012 um breytingar á virðisaukaskatti ákærða Lögfræðistofunnar ehf. vegna allra uppgjörstímabila rekstraráranna 2009 og 2010. Í úrskurðinum kemur fram að gjaldandi hafi ekki staðið skil á virðisaukaskattsskýrslum vegna umræddra uppgjörstímabila og því sætt áætlun að því er varðaði skattskylda veltu og útskatt. Þá kom þar fram að skattrannsóknarstjóri hefði fengið afhenta sölureikninga sem gefnir hefðu verið út en ekkert bókhald, enda hefði ákærði Pétur Þór upplýst við skýrslutöku hjá skattrannsóknarstjóra að bókhald hefði ekki verið fært. Þá kemur fram í úrskurðinum að ákærði Pétur Þór hefði ekki afhent skattrannsóknarstjóra nein gögn vegna kostnaðar sem hann kynni að hafa haft af starfsemi sinni á umræddu tímabili þótt honum hefði verið veittur frestur til þess að eigin ósk. Hefði hann óskað eftir fresti til að skila gögnum þar að lútandi, sem ekki hefðu borist. Með úrskurðinum var lagt til grundvallar að ákærði hefði vanrækt að telja fram skattskylda veltu vegna allra uppgjörstímabila rekstraráranna 2009 og 2010, samtals 75.168.122 krónur. Vanframtalinn útskattur hafi verið 18.890.052 krónur. Jafnframt kom fram að félaginu hefði verið ákvarðað 10% álag á vangreiddan virðisaukaskatt, eða 680.656 krónur vegna rekstrarársins 2009 og 1.208.350 krónur vegna rekstrarársins 2010. Úrskurðinum var ekki skotið til yfirskattanefndar og bera gögn málsins með sér að skatturinn hafi verið greiddur af endurákvörðuðum stofni með álagi.
9 Skattrannsóknarstjóri vísaði málinu til sérstaks saksóknara 19. september 2012 vegna meintra brota á ákvæðum laga um virðisaukaskatt, ákvæðum laga um bókhald og eftir atvikum almennum hegningarlögum. Segir í bréfinu að málið sé sent á grundvelli fyrirliggjandi gagna um rannsókn skattrannsóknarstjóra á bókhaldi og virðisaukaskattsskilum Lögfræðistofunnar ehf. varðandi rekstrarárin 2009 og 2010.
10 Hinn 29. janúar 2013 mætti ákærði Pétur Þór til skýrslutöku hjá embætti sérstaks saksóknara. Í upphafi skýrslutökunnar kom fram að ákærði, sem væri fyrirsvarsmaður ákærða Lögfræðistofunnar ehf., hefði stöðu sakbornings.
11 Til samræmis við leiðréttingarskýrslur virðisaukaskatts vegna ákærða Lögfræðistofunnar ehf. fyrir árin 2009 og 2010, sem ákærði Pétur Þór sendi með skattframtölum félagsins í ágúst 2012, voru gerðar breytingar hjá ríkisskattstjóra í apríl 2013 á skattskilum félagsins á þá leið að skattskyld velta og útskattur voru færð á milli uppgjörstímabila eins og nánar greinir í gögnum málsins. Ekki urðu breytingar á heildarfjárhæð skattskyldrar veltu og útskatts umrædd ár.
12 Ákæra í málinu var gefin út af sérstökum saksóknara 10. maí 2013.
Niðurstaða
13 Ákærði krefst þess aðallega að málinu verði vísað frá dómi. Er krafan í fyrsta lagi reist á að meðferð málsins hafi tekið óhæfilega langan tíma og málsmeðferðin sé að því leyti í andstöðu við 70. gr. stjórnarskrárinnar og 1. mgr. 6. gr. mannréttindasáttmála Evrópu sem lögfestur er með lögum nr. 62/1994.
14 Mál þetta hefur verið til meðferðar frá árinu 2011 er skattyfirvöld hófu rannsókn á virðisaukaskattsskilum ákærðu vegna áranna 2009 og 2010. Ákæra var gefin út 10. maí 2013 og héraðsdómur kveðinn upp 10. maí 2019, eða sex árum síðar. Af þingbók héraðsdóms er ljóst að sumpart dróst mál þetta á langinn af ástæðum er raktar verða til ákærða og verjanda hans, en einnig af ástæðum sem ákærða verður ekki kennt um. Er dráttur á málinu verulegur, en getur þó ekki leitt til þess að málinu verði vísað frá dómi. Er kröfu um frávísun málsins á þessum grundvelli hafnað.
15 Í annan stað er krafa um frávísun á fyrri ákærulið á hendur ákærða reist á 4. gr. 7. samningsviðauka við mannréttindasáttmála Evrópu um bann við endurtekinni málsmeðferð. Telur ákærði Pétur Þór að með útgáfu ákæru sé verið að sækja hann í annað sinn til sakar fyrir sama brot.
16 Markmið 4. gr. 7. viðauka við mannréttindasáttmála Evrópu er að koma í veg fyrir málsmeðferð að nýju eftir að annarri er lokið gagnvart sama aðila vegna sömu eða sambærilegra atvika. Engin afstaða var tekin til refsiábyrgðar ákærða Péturs Þórs þegar ríkisskattstjóri endurákvarðaði virðisaukaskatt félagsins 14. september 2012 og lagði lögbundið álag á skattstofn þess, enda er það yfirskattanefnd sem úrskurðar sektir á grundvelli 40. gr. laga nr. 50/1988 nema máli sé vísað til rannsóknar lögreglu, sbr. 1. mgr. 41. gr. laganna. Þar sem málsmeðferð gagnvart ákærða Pétri Þór lauk ekki með fyrrgreindri ákvörðun ríkisskattstjóra verður málinu ekki vísað frá héraðsdómi hvað hann varðar á grundvelli 4. gr. 7. viðauka við mannréttindasáttmála Evrópu. Er frávísunarkröfu sem byggð er á fyrrgreindu ákvæði mannréttindasáttmála Evrópu hafnað.
17 Í þriðja lagi er krafa um frávísun málsins reist á því að ákærði hafi ekki notið réttlátrar málsmeðferðar. Er því haldið fram af hálfu ákærða að hann eigi ekki að sæta því að þurfa að þola að málsmeðferðinni sé haldið áfram gegn honum persónulega eftir að fallið hafi verið frá saksókn á hendur Lögfræðistofunni ehf. Í reynd standi því ekkert eftir hvað varði ákærða persónulega. Meint brot hans, sem fyrirsvarsmanns félagsins, geti ekki staðið ein og sér eftir. Refsiheimild sé ekki til staðar og áframhaldandi málsmeðferð vegna þessa sé ekki réttlætanleg. Þá hafi jafnræðis ekki verið gætt við málsmeðferðina en ákæruvaldið hafi neitað að leggja fram gögn undir rekstri málsins, þrátt fyrir áskorun ákærða þar um, sem sýni að háttsemi sú er ákærða er gefin að sök hafi verið látin átölulaus gagnvart öðrum í sömu stöðu. Loks hafi alfarið verið horft fram hjá gildissviði laga nr. 24/2010 um greiðsluuppgjör á opinberum gjöldum lögaðila og einstaklinga í atvinnurekstri, bæði á rannsóknarstigi og við dómsmeðferð. Ákvæði þeirra taki til þeirrar háttsemi sem ákærða sé gefin að sök en refsinæmi hennar hafi verið fellt niður með gildistöku þeirra laga.
18 Röksemdir ákærða sem lýst er í málsgreininni hér á undan lúta að því að lagaheimildir skorti til að halda málsmeðferðinni áfram gagnvart honum persónulega. Þær lúta að efni málsins en varða ekki frávísun þess, enda ættu þær að leiða til sýknu ef teknar yrðu til greina. Er kröfu um frávísun málsins á þessum grundvelli hafnað.
19 Þá heldur ákærði því fram að rannsókn málsins hafi verið stórlega áfátt en verulega skorti á að rannsókn málsins sem liggi ákæru til grundvallar hafi verið fullnægjandi. Lúti þeir annmarkar ekki síst að því að horft hafi verið fram hjá veigamiklum atriðum sem leitt gætu til sýknu ákærða eða mildunar refsingar, sbr. 18. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála, sbr. 2. mgr. 53. gr. sömu laga. Þá sé grundvöllur ákæru og fjárhæðir í þeim efnum rangar. Misræmi sé milli fjárhæða sem tilgreindar séu í ákæru og þeirra sem leiða megi af gögnum málsins. Ekkert tillit sé tekið til innborgana og skuldajöfnunar vegna inneigna milli tímabila og ára við rannsókn málsins og útgáfu ákæru.
20 Krafa um frávísun málsins á þessum grunni kom fram við upphaf málflutnings verjanda í héraði. Hún hafði áður verið sett fram í þinghaldi 15. janúar 2014. Úrskurður um frávísunarkröfuna var kveðinn upp 5. júní 2014 og var henni hafnað.
21 Samkvæmt 53. gr. laga nr. 88/2008 er markmið sakamálarannsóknar að afla nauðsynlegra gagna til að ákæranda sé fært að taka ákvörðun um saksókn. Ákærandi hefur með útgáfu ákæru bersýnilega metið það svo að rannsóknin og þau gögn sem fyrir liggja í málinu hafi veitt nægjanlegan grundvöll til að höfða mál þetta. Ákvörðunin er byggð á valdheimildum sem ákæruvaldinu eru fengnar að lögum, sbr. einkum ákvæði XXII. kafla laganna. Ákvörðun ákæruvaldsins um saksókn sætir ekki endurskoðun dómstóla. Á hinn bóginn ber ákæruvaldið samkvæmt 108. gr. laganna sönnunarbyrðina um sekt ákærða og atvik sem honum má telja í óhag. Takist sú sönnun ekki leiðir það til sýknu. Er kröfu ákærða um frávísun málsins á þessum grundvelli því hafnað.
22 Varakrafa ákærða um sýknu er í fyrsta lagi reist á því að heimfærsla til refsiákvæða sé röng og að refsiheimildir séu ekki fyrir hendi. Athafnaleysi sem honum sé gefið að sök sem stjórnarmanni Lögfræðistofunnar ehf. varði hann ekki refsingu samkvæmt þeim lagaákvæðum sem vísað sé til í ákæru en þau taki ekki til fyrirsvarsmanna félaga.
23 Fyrir liggur í málinu að ákærði var eigandi, starfsmaður og stjórnarmaður Lögfræðistofunnar ehf. á tímabilinu sem ákæran tekur til. Bar hann sem slíkur ábyrgð á því að skattskil félagsins væru í góðu horfi og í samræmi við lög, sbr. til dæmis dóm Hæstaréttar frá 2. nóvember 2017 í máli nr. 439/2016. Í 1. mgr. 40. gr. laga nr. 50/1988 um virðisaukaskatt er refsing lögð við því ef skattskyldur maður afhendir ekki á lögmæltum tíma virðisaukaskatt sem hann hefur innheimt eða honum bar að innheimta. Fordæmi Hæstaréttar um skýringu á þessum ákvæðum eru skýr um að refsiákvæðum þeirra verði beitt gagnvart fyrirsvarsmanni lögaðila vegna brota, sem framin eru í starfsemi lögaðilans, sbr. til dæmis framangreindan dóm Hæstaréttar í máli nr. 439/2016. Brot samkvæmt ákvæði 1. mgr. 40. gr. laga nr. 50/1988 er fullframið þegar maður afhendir ekki á lögmæltum tíma virðisaukaskattsskýrslu eða virðisaukaskatt sem hann hefur innheimt eða honum bar að innheimta, sbr. til dæmis dóm Hæstaréttar frá 11. júní 2009 í máli nr. 43/2009. Verður sýknukrafa ákærða ekki tekin til greina á þessum grundvelli.
24 Í öðru lagi vísar ákærði til laga nr. 24/2010 og heldur því fram að með þeim og við framkvæmd þeirra hafi sams konar brot verið gerð refsilaus. Háttsemi ákærða hafi því verið refsilaus, sbr. 1. og 2. gr. almennra hegningarlaga, 1. mgr. 69. gr. stjórnarskrárinnar og 6. og 7. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Með vísan til framangreinds byggir ákærði jafnframt á því að hann hafi ekki notið jafnræðis á við aðra eins og skylt sé samkvæmt 65. gr. stjórnarskrárinnar.
25 Í skýringum með frumvarpi til laga nr. 24/2010 kemur fram að lögunum var ætlað að bregðast við hruni íslensku bankanna í október 2008 með ívilnandi aðgerðum í þágu rekstraraðila í tímabundnum greiðsluvandræðum með opinber gjöld. Samkvæmt 1. gr. laganna, sem féllu úr gildi 31. desember 2011, gátu lögaðilar og einstaklingar í atvinnurekstri sótt um frest til 1. júlí 2011 til uppgjörs á vanskilum virðisaukaskatts og annarra tilgreindra opinberra gjalda en þó aðeins að viðkomandi skattar og gjöld hefðu gjaldfallið fyrir 1. janúar 2010. Í 3. gr. laganna var kveðið á um að frestur til greiðsluuppgjörs fæli í sér að dráttarvextir væru ekki lagðir á viðkomandi kröfur á tímabilinu 1. janúar 2010 til 30. júní 2011, að innheimtumaður ríkissjóðs skyldi skuldajafna inneignum vegna krafna sem frestað hefði verið upp í þær kröfur og að fullnustugerðum vegna þeirra skyldi frestað eða þær afturkallaðar.
26 Af lögum nr. 24/2010 og lögskýringargögnum með þeim verður ekki ráðið að markmið þeirra hafi verið að gera vanhöld á skilum virðisaukaskattsskýrslna og virðisaukaskatts refsilaus. Þá voru engar breytingar gerðar á 262. gr. almennra hegningarlaga með þeim eða 1. mgr. 40. gr. laga nr. 50/1988. Hafa lögin því ekki áhrif á refsinæmi brota ákærða. Þá liggur fyrir í málinu að ákærði sótti aldrei um þau úrræði sem lögin mæltu fyrir um fyrir hönd Lögfræðistofunnar ehf. Að þessu gættu, og með vísan til forsendan héraðsdóms um þessa röksemd að öðru leyti, er kröfu ákærða um sýknu á þessum grundvelli hafnað.
27 Í fjórða lagi telur ákærði að ekki sé komin fram lögfull sönnun um brot hans og því beri að sýkna. Byggist þessi vörn ákærða á því að verulega skorti á að rannsókn málsins og gögn séu fullnægjandi. Ákærði telur að þegar farið sé yfir ákæruliðina og þeir bornir saman við gögn málsins komi mikið misræmi í ljós. Fjárhæðir í ákærulið vegna ársins 2009 komi ekki heim og saman við yfirlit endurskoðanda 5. febrúar 2013 sem liggi fyrir í málinu. Sama eigi við um yfirlit vegna ársins 2010. Misræmið sé óútskýrt. Þá ber ákærði fyrir sig að þegar úrskurðir ríkisskattstjóra frá 15. apríl 2013 séu bornir saman við ákæru og leiðréttingarskýrslur sé um allt aðrar tölur að ræða en ákært sé fyrir. Þá beri fjárhæðum ekki saman við útprentun frá innheimtumanni ríkissjóðs. Yfirlit sem liggi frammi í málinu sýni misræmi fjárhæða milli ákæru, úrskurðar ríkisskattstjóra frá apríl 2013 og útprentunar úr tekjubókhaldskerfi ríkisins frá innheimtumanni ríkissjóðs.
28 Ákæruvaldið hefur gefið þær skýringar á þessu misræmi að fjárhæð sú sem tilgreind sé í ákæru byggist á yfirlitum sérstaks saksóknara fyrir árin 2009 og 2010 sem liggi fyrir í málinu. Yfirlitið fyrir árið 2009 byggist á samtals 18 reikningum útgefnum af Lögfræðistofunni ehf. á tímabilinu 1. febrúar til 17. nóvember 2009. Yfirlitið sýni að vangoldinn virðisaukaskattur hafi verið 6.684.209 krónur. Yfirlitið fyrir árið 2010 byggist á sjö reikningum, útgefnum í nafni Lögfræðistofunnar ehf. á tímabilinu 20. janúar til 31. desember 2010. Komi þar fram að vangoldinn virðisaukaskattur fyrir 2010 hafi verið 11.950.460 krónur. Ákærði hafi í skýrslutöku hjá skattrannsóknarstjóra, sérstökum saksóknara og fyrir dómi kannast við þessa reikninga og að þeir hafi allir verið greiddir. Í yfirlitum þessum sé einnig tekið tillit til mögulegs innskatts sem aflað hafi verið frá endurskoðanda félagsins. Þá komi fram í gögnum málsins að í niðurstöðum sérstaks saksóknara sé reikningur númer 181 frá 2009 lækkaður um 21.000 krónur sem og útskattur í samræmi við það. Enn fremur hafi verið gerð leiðrétting vegna reiknings nr. 211 frá 2010 en ákærði hafi lýst því í skýrslugjöf hjá skattrannsóknarstjóra að reikningurinn hefði verið gefinn út á árinu 2010 en ekki 2009.
29 Ákæruvaldið byggir á því að með hliðsjón af framangreindu séu niðurstöður sérstaks saksóknara í öllum meginatriðum í samræmi við endurákvörðun ríkisskattstjóra á virðisaukaskatti Lögfræðistofunnar ehf. 14. september 2012 en við endurákvörðunina hafi ekki verið tekið tillit til innskatts.
30 Hinn 15. ágúst 2012 skilaði ákærði leiðréttingarskýrslum til ríkisskattstjóra sem samþykkti þær. Byggir ákæruvaldið á því að leiðréttingarskýrslur sem ríkisskattstjóri samþykkti 15. apríl 2013 hafi verið rangar en þar hafi verið færður útskattur milli tímabila án þess að forsendur fyrir því væru fyrir hendi. Um sé að ræða tímabilin mars-apríl, maí-júní, september-október og nóvember-desember árið 2009, og tímabilin maí-júní og nóvember-desember árið 2010. Fyrirliggjandi sölureikningar sýni þetta.
31 Þótt rannsókn skattyfirvalda myndi grundvöll að rannsókn lögreglu ber henni engu að síður að rannsaka málið sjálfstætt og í samræmi við 53. og 54. gr. laga nr. 88/2008 og taka á grundvelli sakamálarannsóknar ákvörðun um hvort skilyrði séu til saksóknar. Fjárhæðir í ákæru eru reistar á yfirlitum sérstaks saksóknara sem liggja fyrir í málinu. Þau eru byggð á 18 útgefnum reikningum fyrir lögfræðiþjónustu á árinu 2009 og sjö reikningum frá árinu 2010. Er þá miðað við að reikningur nr. 211 sem dagsettur er 20. janúar 2009 hafi í reynd verið gefinn út í janúar 2010 eins og ákærði hefur haldið fram. Þá hefur í útreikningum sérstaks saksóknara verið tekið tillit til leiðréttingar á reikningi nr. 181 og hann lækkaður um 21.000 krónur en á þessum reikningi er fjárhæðin tilgreind sem útlagður kostnaður. Í 2. mgr. 13. gr. laga nr. 50/1988 kemur fram að sé gefinn út reikningur vegna afhendingar telst hún hafa farið fram á útgáfudegi reiknings, enda sé reikningur gefinn út fyrir eða samtímis afhendingu. Reikningarnir sem liggja fyrir í málinu tala sínu máli og eru skýrir. Bar ákærða að skila virðisaukaskattsskýrslum og standa skil á virðisaukaskatti í samræmi við þá. Það gerði hann ekki eins og lög áskilja. Brot hans var þá fullframið og geta síðar tilkomnar leiðréttingarskýrslur ákærða einungis komið til álita við ákvörðun refsingar að því leyti sem þær kunna að hafa leitt til lækkunar á álögðum sköttum.
32 Þá heldur ákærði því fram að ekkert tillit hafi verið tekið til innborgana og skuldajöfnunar vegna inneigna milli tímabila og ára við rannsókn málsins og útgáfu ákæru. Vísar hann í því sambandi til gagna, sem sýni fram á innborganir, og skuldajafnaðar á virðisaukaskatt Lögfræðistofunnar ehf., frá 20. júlí 2009 til 6. desember 2010, samtals að fjárhæð 5.930.755 krónur. Gögn málsins bera með sér að greiðslur þessar voru inntar af hendi til að afstýra því að fjárnámsgerð færi fram hjá Lögfræðistofunni ehf. en fjárnámsbeiðni var afturkölluð eftir að greiðslurnar voru inntar af hendi.
33 Í dómaframkvæmd hefur verið litið svo á að innborganir eftir eindaga og tapaðar kröfur leiði ekki til lækkunar á fjárhæðum í ákæruskjali, sbr. dóm Hæstaréttar 19. janúar í máli nr. 413/2011. Brotin eru fullframin á eindaga viðkomandi tímabila og geta innborganir eftir það aðeins komið til skoðunar við ákvörðun refsingar að því gefnu að skilyrði 40. gr. laga nr. 50/1988, sbr. lög nr. 134/2005, séu uppfyllt.
34 Að gættu öllu framangreindu þykir sannað að ákærði hafi hvorki skilað virðisaukaskattsskýrslum á réttum tíma fyrir þau tímabil sem tilgreind eru í ákæru né staðið skil á virðisaukaskatti sem honum bar að innheimta samkvæmt útgefnum reikningum. Með því að ákærði hirti ekki um þessar skyldur sínar braut hann gegn 1. mgr. 40. gr. laga nr. 50/1988 um virðisaukaskatt. Þegar litið er til fjárhæða telst brot hans stórfellt og verður það heimfært til 1. mgr. 262. gr. almennra hegningarlaga. Samkvæmt þessu verður héraðsdómur staðfestur að því er varðar sakfellingu ákærða fyrir þessi brot.
35 Sýknukröfu sína af ákæru fyrir bókhaldsbrot reisir ákærði á því að ekki sé um bókhaldsbrot að ræða af því tagi sem lýst sé í ákærunni. Er þetta meðal annars reist á því að ákærði hafi við þingfestingu málsins í héraði lýst því að allt bókhald hafi verið réttilega fært. Þá hafi hann við upphaf rannsóknar málsins afhent því sem næst öll bókhaldsgögn, þótt bókhaldið hafi ekki verið fært. Þá hafi honum verið veittur frestur til skila ársreikningum og skattframtölum fyrir tilstuðlan endurskoðanda síns, sem hann hafi gert innan þess frests sem honum hafi verið veittur. Því hafi ekki verið neinar forsendur til að ákæra hann fyrir bókhaldsbrot.
36 Ákærði lýsti því í skýrslutöku hjá skattrannsóknarstjóra að bókhaldið hefði verið í skötulíki og síðar, þegar hann gaf skýrslu hjá sérstökum saksóknara, að hann hefði trassað að halda það. Ákærði bar og fyrir héraðsdómi efnislega á sama veg.
37 Samkvæmt 1. mgr. 1. gr. laga nr. 145/1994 eru einkahlutafélög bókhaldsskyld og ber fyrirsvarsmaður lögaðila ábyrgð á því að bókhald sé fært með lögboðnum hætti. Í 9. gr. sömu laga segir að í bókhald skuli skrá viðskipti jafnskjótt og þau fara fram, enda sé það í samræmi við bókhaldsvenju. Með því að ákærði hirti ekki um þessar skyldur sínar braut hann gegn 1. tölulið 1. mgr. 37. gr., sbr. 36. gr., laga nr. 145/1994. Telst brot hans stórfellt og verður því heimfært til 2. mgr. 262. gr. almennra hegningarlaga. Verður niðurstaða héraðsdóms um sakfellingu ákærða samkvæmt þessum ákærulið því staðfest. Getur ekki breytt þeirri niðurstöðu þótt bókhald Lögfræðistofunnar ehf. hafi á síðari stigum verið fært til betri vegar.
38 Samkvæmt öllu framansögðu er héraðsdómur staðfestur um sakfellingu ákærða.
39 Ákærða hefur ekki áður verið gerð refsing fyrir brot. Þá ber að líta til þess tafir urðu við meðferð málsins í héraði sem að einhverju leyti mátti rekja til þess að beðið var dóms í sambærilegum málum hjá Mannréttindadómstól Evrópu og æðri rétti hér á landi. Með hliðsjón af því er staðfest ákvæði hins áfrýjaða dóms um skilorðsbundna fangelsisrefsingu ákærða. Jafnframt verður ákærði dæmdur til greiðslu sektar að fjárhæð 35.400.000 krónur að teknu tilliti til lögbundins lágmarks hennar og álags sem ákærði hefur þegar greitt, sbr. 1. mgr. 40. gr. laga nr. 50/1988, en sæti ella fangelsi í 360 daga.
40 Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað er staðfest. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað málsins, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Landsrétti sem ákveðin eru að meðtöldum virðisaukaskatti, eins og nánar greinir í dómsorði.
Dómsorð:
Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður um annað en fjárhæð sektar. Ákærði, Pétur Þór Sigurðsson, greiði 35.400.000 krónur í sekt í ríkissjóð innan fjögurra vikna frá birtingu dómsins en sæti ella fangelsi í 360 daga.
Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað málsins, 1.428.798 krónur, þar með talin málsvarnarlaun verjanda hans, Björgvins Þorsteinssonar lögmanns, 1.376.400 krónur.
Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur föstudaginn 10. maí 2019
Mál þetta, sem dómtekið var 12. apríl 2019, var höfðað með ákæru Sérstaks saksóknara, dags. 10. maí 2013, á hendur:
„Pétri Þór Sigurðssyni, kt. [...] [...], Reykjavík
og
Lögfræðistofunni ehf., kt. [...] [...], Reykjavík
fyrirsvarsmaður Pétur Þór Sigurðsson, kt. [...]
fyrir meiri háttar brot gegn skatta- og bókhaldslögum, Pétur Þór Sigurðsson sem stjórnarmaður einkahlutafélagsins Lögfræðistofan, kt. [...], [...] Reykjavík, með því að hafa:
1. Eigi staðið skil á virðisaukaskattsskýrslum vegna uppgjörstímabilanna janúar – febrúar rekstrarárið 2009 til og með nóvember – desember rekstrarárið 2010, og hafa eigi staðið ríkissjóði skil á virðisaukaskatti sem innheimtur var í starfseminni, vegna uppgjörstímabilanna janúar – febrúar rekstrarárið 2009 til og með maí – júní rekstrarárið 2010 og september – október og nóvember – desember rekstrarárið 2010, í samræmi við fyrirmæli IX. kafla laga nr. 50/1988, um virðisaukaskatt, samtals að fjárhæð kr. 18.634.669, sem sundurliðast sem hér greinir:
| Árið 2009 | ||
| janúar - febrúar | kr. | 442.319 |
| mars – apríl | kr. | 1.210.575 |
| maí - júní | kr. | 1.454.949 |
| júlí – ágúst | kr. | 1.147.195 |
| september – október | kr. | 1.220.404 |
| nóvember – desember | kr. | 1.208.767 |
| kr. | 6.684.209 |
| Árið 2010 | ||
| janúar - febrúar | kr. | 687.716 |
| mars – apríl | kr. | 1.778.287 |
| maí - júní | kr. | 3.665.728 |
| júlí – ágúst | kr. | -10.260 |
| september – október | kr. | 1.895.548 |
| nóvember – desember | kr. | 3.933.441 |
| kr. | 11.950.460 |
| Samtals: | kr. | 18.836.669 |
2. Látið undir höfuð leggjast að færa lögboðið bókhald einkahlutafélagsins, rekstrarárin 2009 og 2010.
Framangreind brot ákærða Péturs samkvæmt ákæru teljast varða við 1. og 2. mgr. 262. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 1. gr. laga nr. 39/1995, sbr. einnig:
a) 1. mgr. 40. gr. laga nr. 50/1988, um virðisaukaskatt, sbr. 3. gr. laga nr. 42/1995 og 3. gr. laga nr. 134/2005, að því er varðar 1. tölulið ákæru.
b) 1. mgr. 37. gr., sbr. 36. gr. laga nr. 145/1994, um bókhald, sbr. 1. gr. laga nr. 37/1995, að því er varðar 2. tölulið ákæru.
Framangreind brot ákærða Lögfræðistofan ehf. samkvæmt ákæru teljast varða við:
a) 8. mgr. 40. gr. laga nr. 50/1988, um virðisaukaskatt, sbr. 1. mgr. 40. gr. laga nr. 50/1988, um virðisaukaskatt, sbr. 3. gr. laga nr. 42/1995 og 3. gr. laga nr. 134/2005, að því er varðar 1. tölulið ákæru.
b) 40. gr. laga nr. 145/1994, um bókhald, sbr. 1. tölulið 1. mgr. 37. gr., sbr. 36. gr. laga nr. 145/1994, um bókhald, sbr. 1. gr. laga nr. 37/1995, að því er varðar 2. tölulið ákæru.
Þess er krafist að ákærðu verði dæmd til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar.“
Verjandi ákærðu krefst aðallega frávísunar málsins en til vara sýknu af öllum kröfum ákæruvaldsins. Til þrautavara krefjast ákærðu vægustu refsingar er lög leyfa. Þá krefjast þeir þess að allur sakarkostnaður, þ.m.t. málsvarnarlaun, verði greiddur úr ríkissjóði.
Í þinghaldi 21. júní 2013 óskaði sækjandi að leiðrétt yrði með bókun samtala í sundurliðun í 1. tl. ákæru og tiltók að þar bæri að standa 18.634.669 kr. í stað 18.836.669 kr.
Undir rekstri málsins tók Héraðssaksóknari við saksókn þess, sbr. 3. mgr. 29. gr. laga nr. 47/2015 um breytingu á lögum um meðferð sakamála og lögreglulögum.
Í þinghaldi 7. apríl 2017 lagði verjandi ákærðu fram skriflega greinargerð. Verður fjallað um málsástæður ákærðu í niðurstöðukafla eftir því sem efni standa til.
I.
Rannsókn máls þessa hófst formlega með tilkynningu sem send var ákærða Lögfræðistofunni ehf. þann 19. október 2011, þess efnis að hafin væri rannsókn á bókhaldi og virðisaukaskattsskilum ákærðu. Niðurstaða rannsóknarinnar hefði m.a. leitt í ljós að ákærðu hefðu vanrækt að standa skil á virðisaukaskattsskýrslum vegna allra uppgjörstímabila rekstrarárin 2009 og 2010 auk þess sem bókhald hefði ekki verið fært.
Ákærði Pétur Þór var yfirheyrður hjá skattrannsóknarstjóra 17. nóvember 2011. Afþakkaði hann að hafa verjanda viðstaddan. Var honum kynnt sakarefnið og að hann væri grunaður um að hafa sem fyrirsvarsmaður skattaðila vanframtalið skattskylda veltu og útskatt framangreind rekstrarár.
Með bréfi, dags. 13. desember 2011, var skýrsla skattrannsóknarstjóra send ákærða Lögfræðistofunni ehf. og ákærða Pétri Þór sem fyrirsvarsmanni skattaðila veittur frestur til 27. desember 2011 til að tjá sig um efni hennar. Engar athugasemdir bárust skattrannsóknarstjóra.
Með bréfi skattrannsóknarstjóra, dags. 10. janúar 2012, var skýrsla embættisins send ríkisskattstjóra til endurákvörðunar á sköttum. Þennan sama dag var ákærðu tilkynnt bréflega um lok rannsóknar hjá skattrannsóknarstjóra og að málið hefði verið sent ríkisskattstjóra. Jafnframt var tilkynnt um fyrirhugaða ákvörðun um refsimeðferð í málinu og ákærðu gefinn kostur á að tjá sig um hana áður en til hennar kæmi. Var frestur veittur í því skyni í 30 daga frá dagsetningu bréfsins en engar athugasemdir bárust.
Þann 26. apríl 2012 var skýrsla skattrannsóknarstjóra send ákærða Lögfræðistofunni ehf. og boðuð skattbreyting á grundvelli hennar. Frestur var veittur til 1. september s.á. til að koma að andmælum við boðuðum breytingum en engin slík bárust.
Hinn 14. september 2012 úrskurðaði ríkisskattstjóri um breytingar á virðisaukaskatti ákærða Lögfræðistofunnar ehf. vegna allra uppgjörstímabila rekstraráranna 2009 og 2010. Í úrskurðinum kemur fram að gjaldandi hafi ekki staðið skil á virðisaukaskattsskýrslum vegna umræddra uppgjörstímabila og því sætt áætlun að því er varðaði skattskylda veltu og útskatt.
Fram kom að skattrannsóknarstjóri hefði fengið afhenta sölureikninga sem gefnir hefðu verið út en ekkert bókhald, enda hefði ákærði Pétur Þór upplýst við skýrslutöku hjá skattrannsóknarstjóra að bókhald hefði ekki verið fært. Þá sagði í úrskurðinum að ákærði Pétur Þór hefði ekki afhent skattrannsóknarstjóra nein gögn vegna kostnaðar sem hann kynni að hafa haft af starfsemi sinni á umræddu tímabili. Hefði hann óskað eftir fresti til að skila á gögnum þar að lútandi, sem ekki hefðu borist. Með úrskurðinum var lögð til grundvallar sú niðurstaða skattrannsóknarstjóra, sem ekki hafði verið andmælt, að ákærði hefði vanrækt að telja fram skattskylda veltu vegna allra uppgjörstímabila rekstraráranna 2009 og 2010, samtals 72.168.122 kr. Vanframtalinn útskattur hafi verið 18.890.052 kr. Í úrskurðinum kom fram að ákærða hefði verið ákvarðað 10% álag á vangreiddan virðisaukaskatt, eða 680.656 kr. vegna rekstrarársins 2009 og 1.208.350 kr. vegna rekstrarársins 2010.
Ákærði skaut úrskurðinum ekki til yfirskattanefndar og bera gögn með sér að hann hafi greitt skattinn af endurákveðnum stofni með álagi.
Þann 19. september 2012 vísaði skattrannsóknarstjóri málinu til embættis sérstaks saksóknara vegna meintra brota á ákvæðum laga um virðisaukaskatt, ákvæðum laga um bókhald og eftir atvikum almennum hegningarlögum. Segir í bréfi að málið sé sent á grundvelli fyrirliggjandi gagna um rannsókn skattrannsóknarstjóra á bókhaldi og virðisaukaskattsskilum Lögfræðistofunnar ehf. varðandi rekstrarárin 2009 og 2010.
Hinn 29. janúar 2013 mætti ákærði Pétur Þór til skýrslutöku hjá embætti sérstaks saksóknara og afþakkaði að hafa verjanda viðstaddan. Í upphafi skýrslutökunnar kom fram að ákærði, sem væri fyrirsvarsmaður ákærða Lögfræðistofunnar ehf., hefði stöðu sakbornings.
Til samræmis við leiðréttingarskýrslur virðisaukaskatts vegna ákærða Lögfræðistofunnar ehf. fyrir árin 2009 og 2010, sem ákærði Pétur Þór sendi með skattframtölum félagsins í ágúst 2012, voru gerðar breytingar hjá ríkisskattstjóra í apríl 2013 á skattskilum félagsins á þá leið að skattskyld velta og útskattur var færður á milli uppgjörstímabila eins og nánar greinir í gögnum málsins. Ekki urðu breytingar á heildarfjárhæð skattskyldrar veltu og útskatts umrædd ár.
Ákæra í málinu var gefin út af sérstökum saksóknara 10. maí 2013.
II.
Við aðalmeðferð málsins kvaðst ákærði Pétur Þór hafa rekið Lögfræðistofuna ehf. Hann hafi átt félagið að fullu, verið fyrirsvarsmaður þess og til skamms tíma rekið það sem fyrirtæki utan um lögfræðiþjónustu sem hann veitti. Hafi enginn annar komið að rekstrinum og fjárhagslegum málefnum þess.
Aðspurður um ástæðu þess að virðisaukaskattsskýrslum fyrir árin 2009 og 2010 hefði ekki verið skilað á lögmæltum tíma kvaðst ákærði hafa litið til þeirrar sérstöku stöðu sem uppi hefði verið eftir hrunið. Hafi hann talið að hann ætti, eins og þeir sem sóttu um úrræði samkvæmt lögum nr. 24/2010 vegna fjárhagserfiðleika, rétt á að komið væri til móts við ákærða Lögfræðistofuna ehf. með því að veita félaginu greiðslufrest. Hafi hann skammast sín fyrir að hafa ekki skilað virðisaukaskattinum á sínum tíma en aldrei hafi staðið annað til en að standa skil á honum. Þrátt fyrir það ætti hann ekki að vera verr staddur en þeir sem um úrræðið sóttu.
Borinn var undir ákærða framburður hans hjá skattrannsóknarstjóra þar sem hann svaraði því til að vanskilin hefðu stafað af „trassaskap“ hans. Kvað ákærði að sennilega hefði verið um misskilning að ræða. Hafi hann þar vísað til bókhaldsins og kannaðist ákærði við að hafa haldið gögnunum til haga á skrifstofu sinni og m.a. skráð í dagbók. Bókhaldið hafi svo verið fært af endurskoðanda hans síðar.
Ákærði kannaðist við sölureikninga sem eru á meðal gagna málsins. Kvaðst hann hafa afhent þá eftir að rannsókn málsins hófst. Hefði hann sjálfur fyllt út reikningana og þeir væru réttir. Þá kannaðist ákærði við að endurskoðandi hans hefði undir rannsókn málsins afhent innskattsgögn og taldi þau vera rétt enda í samræmi við bókhald og ársreikninga félagsins. Ákærði kvað hins vegar þær fjárhæðir sem tilgreindar voru í ákæru vera „út í bláinn“. Þá voru tilteknar færslur samkvæmt leiðréttingarskýrslum ákærða bornar undir hann og leitað svara við því hvers vegna útskattur samkvæmt útgefnum reikningum hefði verið færður inn á þau tímabil sem raun bar vitni. Kvaðst ákærði ekki kunna skýringar á því hvers vegna opinber gögn væru ekki rétt.
Þá var ákærði inntur eftir því hvers vegna röð útgefinna reikninga sem lægju fyrir í málinu væri ekki samfelld. Kvaðst hann telja að númeraröðin hefði verið óslitin en myndi ekki hvort auð eyðublöð hefðu verið þar inni á milli. Ekki hefðu verið gefnir út aðrir reikningar en þeir sem væru í gögnum málsins.
III.
Ákærðu krefjast frávísunar málsins á þeim grunni að útreikningar sem byggt sé á í málinu séu óskiljanlegir og rangir, misræmi sé á milli ákæru og framlagðra gagna og málið sé ekki rannsakað með fullnægjandi hætti.
Krafa um frávísun var nú sett fram við upphaf málflutnings verjanda ákærðu. Hún var áður sett fram í þinghaldi 15. janúar 2014 en þá fór annar dómari með málið. Frávísun málsins var synjað með úrskurði 5. júní 2015. Í úrskurðinum er vísað til þess að samkvæmt 53. gr. laga nr. 88/2008 sé það markmið sakamálarannsóknar að afla allra nauðsynlegra gagna til þess að ákæranda sé fært að henni lokinni að ákveða hvort sækja skuli mann til saka samkvæmt 152. gr. laganna. Ákærandi hafi hér álitið að fram hefði farið fullnægjandi rannsókn og höfðað málið að svo búnu. Sé sú ákvörðun hans hluti af valdheimildum sem ákæruvaldinu séu fengnar að lögum, sbr. einkum XXII. kafla laganna, og sæti ekki endurskoðun dómstóla. Samkvæmt 108. gr. laganna beri ákæruvaldið hins vegar sönnunarbyrði um sekt ákærða og atvik sem teljist vera honum í óhag. Leiði af því að sýkna beri ákærða, takist ekki að sanna sök á hann.
Með vísan til framangreindra röksemda, svo og með hliðsjón af því að ekkert nýtt hefur komið fram frá því að krafan var tekin til úrskurðar sem áhrif gæti haft fellst dómurinn ekki á frávísun málsins.
Þá er ekki fallist á það með ákærða Pétri Þór að ákæran uppfylli ekki kröfur um skýrleika, sbr.152. gr. laga nr. 88/2008, að teknu tilliti til leiðréttingar á augljósri villu með bókun í þingbók 21. júní 2013. Tekur verknaðarlýsing og sundurliðun í ákæru mið af þeirri stöðu er var á eindaga tilgreindra uppgjörstímabila á árunum 2009 og 2010. Koma greiðslur eftir það tímamark einkum til skoðunar í tengslum við ákvörðun refsingar.
Ákærði Pétur Þór krefst frávísunar ákæruliðar 1 á grundvelli reglunnar ne bis in idem. Byggir hann á því að hann hafi sætt tvöfaldri refsingu eða málsmeðferð í skilningi 4. gr. 7. samningsviðauka Mannréttindasáttmála Evrópu. Vísar hann í þessu sambandi einkum til hinnar tvíþættu málsmeðferðar og telur að ekki ráði úrslitum sú staðreynd að ákærði hafi í reynd ekki sætt refsingu hjá skattyfirvöldum. Í þessu sambandi vísar ákærði til dóms Landsréttar frá 16. nóvember 2018 í máli nr. 82/2018.
Dómurinn fellst ekki á kröfu ákærða um frávísun á þessum grunni og telur framangreindan dóm ekki hafa fordæmisgildi við úrlausn þess ágreiningsefnis sem hér um ræðir. Í tilvitnuðu máli var aðstaðan sú að ákærða, sem hafði með höndum sjálfstæða atvinnustarfsemi, hafði verið gert að greiða álag á vantalinn skattstofn. Ágreiningur var um hvort rétt væri að vísa frá hluta sakargifta á hendur honum er lutu að gjaldárunum 2006 og 2007, en hann hafði ekki verið beittur álagi á tekjuskattsstofn þeirra ára. Taldi Landsréttur svo vera og vísaði til þess að hin tvíþætta málsmeðferð sem hefði getað endað með álagi á gjaldstofna réði úrslitum um það álitaefni en ekki hvort málsmeðferðinni hefði lokið með beitingu álags. Aðstaðan sem er uppi í máli þessu er sú að málsmeðferðin laut ekki að ákærða persónulega og henni lauk ekki með ákvörðunum skattyfirvalda er snertu hann heldur ákærða Lögfræðistofuna ehf. sem skattaðila sem var gert að greiða álag á vantalinn skattstofn.
Ákærði Pétur Þór krefst sýknu á þeim grunni að ekki sé fram komin lögfull sönnun í málinu. Byggir hann á því að verulega skorti á rannsókn málsins og að framlögð gögn séu fullnægjandi. Þá hafi verið verulegir annmarkar á rannsókninni þar sem horft hafi verið fram hjá veigamiklum atriðum sem horft gætu til sýknu eða mildunar refsingar. Jafnframt sé grundvöllur ákæru og fjárhæðir í þeim efnum rangar.
Ágreiningslaust er að ákærði Pétur Þór var eini eigandi, starfsmaður og stjórnarmaður Lögfræðistofunnar ehf. Stjórnarmenn einkahlutafélags bera almennt ábyrgð á því að skipulag þess og starfsemi sé jafnan í réttu og góðu horfi, sbr. 1. og 3. mgr. 44. gr. laga nr. 138/1994 um einkahlutafélög. Þar á meðal ber þeim að sjá til þess að nægilegt eftirlit sé haft með bókhaldi og meðferð fjármuna félags.
Bar ákærði í krafti stöðu sinnar sem fyrirsvarsmaður félagsins ábyrgð á rekstri þess og að skattskil væru í samræmi við lög.
Ákærði reisir kröfu sína um sýknu á framangreindum annmörkum en samanlagt telur hann þá leiða til þess að ósannað sé að virðisaukaskattur, rétt á lagður, hafi verið í vanskilum á þeim tíma sem um getur í ákærunni.
Á þetta fellst dómurinn ekki. Ber í þessu sambandi að hafa í huga að rannsókn skattyfirvalda og beiting viðurlaga vegna skattalagabrota lýtur öðrum lagareglum en rannsókn af hálfu lögreglu, í þessu tilviki sérstaks saksóknara, sem síðar getur orðið grundvöllur ákæru og sakfellingar fyrir dómi. Þá er markmið rannsóknar skattyfirvalda annað en markmið lögreglurannsóknar. Þrátt fyrir að rannsókn skattyfirvalda sé grundvöllur rannsóknar lögreglu ber henni við rannsókn sína skylda til að leggja sjálfstætt mat á sönnunargögn málsins og kalla eftir viðbótargögnum ef þörf krefur. Tilgangurinn er sá að ákæranda sé fært að ákveða að rannsókn lokinni hvort sækja skuli mann til sakar, sbr. 53. og 54. gr. laga nr. 88/2008.
Meðal gagna málsins eru yfirlit sérstaks saksóknara yfir vanframtalda virðisaukaskattsskylda veltu og vangoldinn virðisaukaskatt vegna rekstrar ákærða Lögfræðistofunnar ehf. fyrir rekstrarárin 2009 og 2010. Þau yfirlit byggjast á upplýsingum úr tekjubókhaldi ríkisins eins og það var 5. desember 2012, rannsókn skattrannsóknarstjóra ríkisins og útgefnum sölureikningum sem ákærði Pétur Þór afhenti undir rannsókn málsins. Þá var tekið tillit til mögulegs innskatts Lögfræðistofunnar ehf., félaginu til hagsbóta, þó ekki verði séð að gögn þar að lútandi hafi legið fyrir, eins og áður greinir.
Eins og sést af yfirlitunum voru leiðréttingarskýrslur ákærða Pétur Þórs ekki lagðar til grundvallar að öllu leyti en byggt á útgefnum sölureikningum sem ákærði hafði afhent. Í V. kafla laga nr. 50/1988 um virðisaukaskatt er fjallað um það hvernig haga skuli uppgjöri skattskyldrar veltu. Segir í 2. mgr. 13. gr. laganna að ef gefinn er út reikningur vegna afhendingar teljist hún hafa farið fram á útgáfudegi reiknings, enda sé reikningur gefinn út fyrir eða samtímis afhendingu. Það misræmi í fjárhæðum í ákæru sem ákærði vísar til stafar af tilfærslum ákæruvaldsins á útskatti, eins og hann var samkvæmt leiðréttingarskýrslum ákærða, yfir á rétt tímabil lögum samkvæmt. Gildir hér einu þó að ríkisskattstjóri hafi til samræmis við innsendar leiðréttingarskýrslur breytt álagi á ákærða Lögfræðistofuna ehf. og að tekjubókhaldið eins og það stendur í dag endurspegli þær breytingar. Þá ber að hafa í huga að tilfærslurnar raska ekki tölulegri niðurstöðu í málinu.
Með vísan til framangreinds telur dómurinn ekkert fram komið um að rannsókn málsins hafi verið ábótavant og engin efni til að líta svo á að töluleg framsetning í ákæru með tilliti til skattfjárhæða sé röng.
Þá byggir ákærði á því að innborgunum ákærða inn á virðisaukaskatt hafi ekki verið ráðstafað eins og hagkvæmast hafi verið út frá hagsmunum Lögfræðistofunnar ehf.
Á þetta fellst dómurinn ekki. Innborgunum ákærða inn á skattskuld hans var ráðstafað af innheimtumanni ríkissjóðs upp í kostnað, höfuðstól og að lokum dráttarvexti og álag í samræmi við viðtekna venju. Vísast í þessu sambandi til dóms Hæstaréttar 22. júní 2000 í máli nr. 49/2000 og dóms Landsréttar 4. maí 2018 í máli nr. 4/2018 þar sem vísað er til þess að það leiði af eðli máls og sé í samræmi við lög að skattgreiðslur gangi fyrst upp í eldri skuldir en álag og dráttarvextir séu lögbundnar greiðslur sem greiða beri eftir ákveðnum reglum og verði hluti af viðkomandi skattskuld.
Einnig reisir ákærði sýknukröfu sína á því að það stríði gegn jafnræðisreglu að ákæra og refsa í málinu þar sem sams konar brot hafi verið gerð refsilaus með ákvæðum laga nr. 24/2010.
Dómurinn fellst ekki á kröfu um sýknu á þessum grunni. Tilgangur framangreindra laga var ekki sá að hrófla við refsinæmi skattalagabrota heldur að gera einstaklingum og lögaðilum kleift að sækja um greiðslufrest á vangoldnum skatti. Þeir aðilar þurftu auk þess að uppfylla tiltekin lagaskilyrði til þess að eiga kost á þeim úrræðum sem lögin buðu upp á. Ákærði sótti ekki um úrræðið fyrir hönd Lögfræðistofunnar ehf. Eru því ekki forsendur til þess að meta hvort jafnræðisregla 65. gr. stjórnarskrárinnar hafi verið brotin gegn honum. Þá verður ekki á það fallist að ákærði hafi með réttu mátt hafa væntingar til sambærilegrar meðferðar óháð umsókn um úrræðið. Til hliðsjónar vísast til dóms Landsréttar frá 4. maí 2018 í máli nr. 4/2018.
Samkvæmt því sem rakið hefur verið stendur eftir í málinu refsikrafa ákæruvaldsins gagnvart ákærða Pétri Þór einum vegna meiri háttar brota gegn skattalögum og er háttsemi hans talin varða við 1. mgr. 40. gr. laga um virðisaukaskatt og 1. og 2. mgr. 262. gr. almennra hegningarlaga.
Í 1. mgr. 40. gr. laga um virðisaukaskatt er refsing lögð við því ef skattskyldur maður afhendir ekki á lögmæltum tíma virðisaukaskatt sem hann hefur innheimt eða bar að innheimta. Sömu skyldu ber fyrirsvarsmaður félags. Brot samkvæmt ákvæðinu er fullframið á eindaga vantalinna gjalda.
Samkvæmt 24. gr. laga um virðisaukaskatt er hvert uppgjörstímabil tveir mánuðir og skulu skráningarskyldir aðilar eftir lok hvers uppgjörstímabils ótilkvaddir greiða þann virðisaukaskatt sem þeim ber að standa skil á.
Ákærði kannast við að hafa ekki á lögmæltum tíma staðið ríkissjóði skil á virðisaukaskatti þau uppgjörstímabil sem í ákæru greinir á árunum 2009 og 2010. Gildir einu um refsinæmi vanskilanna þó að ákærði hafi greitt eftir eindaga enda voru brot hans þá fullframin. Kann það aðeins að hafa áhrif við mat á því hvort sektarlágmarki 1. mgr. 40. gr. laga um virðisaukaskatt verði beitt.
Ákærði átti ótvíræðum skyldum að gegna í krafti stöðu sinnar sem eigandi og fyrirsvarsmaður Lögfræðistofunnar ehf. Bar hann þannig ábyrgð á því að skattskil félagsins væru í samræmi við lög. Verður skýrt ráðið af svörum hans hjá skattrannsóknarstjóra varðandi skil á virðisaukaskatti að hann hafi ákveðið að skila ekki virðisaukaskattsskýrslum vegna uppgjörstímabila rekstraráranna 2009 og 2010 og hafi eingöngu verið um „trassaskap“ að ræða. Á sama veg svaraði hann í skýrslutökum hjá sérstökum saksóknara. Framburður ákærða hér fyrir dómi um að svör hans megi trúlega rekja til misskilnings fær að mati dómsins ekki staðist.
Samkvæmt framansögðu verður ákærði sakfelldur fyrir brot gegn 1. mgr. 40. gr. laga um virðisaukaskatt. Þegar litið er til fjárhæða verða brot ákærða talin meiri háttar og heimfærð til 1. mgr. 262. gr. almennra hegningarlaga.
Ákærðu eru gefin að sök bókhaldsbrot með því að hafa látið undir höfuð leggjast að færa lögboðið bókhald Lögfræðistofunnar ehf., rekstrarárin 2009 og 2010. Í skýrslutöku af ákærða Pétri Þór hjá skattrannsóknarstjóra kvað hann bókhald félagsins hafa verið í skötulíki og að það hefði ekki verið fært. Hins vegar væru gögnin fyrir hendi og hygðist hann leita til endurskoðanda. Þá kom fram hjá ákærða í skýrslu hans hjá sérstökum saksóknara að ástæða þess að bókhaldið hefði ekki verið fært væri „trassaháttur“. Ynni KPMG að því að ljúka bókhaldsvinnu. Hér fyrir dómi kannaðist ákærði við þennan framburð sinn.
Samkvæmt 1. mgr. 1. gr. laga nr. 145/1994 um bókhald eru einkafélög bókhaldsskyld. Ber bókhaldsskyldur maður og fyrirsvarsmaður lögaðila ábyrgð á því að bókhald sé fært með lögboðnum hætti, sbr. 3. mgr. 44. gr. laga nr. 138/1994 um einkahlutafélög.
Samkvæmt 9. gr. laga nr. 145/1994 skal í bókhaldi skrá viðskipti jafnskjótt og þau fara fram, enda sé það í samræmi við góða bókhaldsvenju. Önnur atvik skulu skráð svo fljótt sem unnt er eftir að þau eiga sér stað.
Með því að uppfylla ekki lögboðna skyldu sína brutu ákærðu gegn 1. tl. 1. mgr. 37. gr., sbr. 36. gr., laga nr. 145/1994. Jafnframt braut ákærði Pétur Þór gegn 2. mgr. 262. gr. almennra hegningarlaga.
IV.
Ákærði Pétur Þór hefur ekki áður verið fundinn sekur um refsiverða háttsemi.
Mál þetta hefur dregist úr hófi hér fyrir dómi. Ákæra í málinu var gefin út 10. maí 2013 en aðalmeðferð í því fór fram 12. apríl 2019. Ástæður frestunar voru ýmsar og voru bæði að frumkvæði dómsins, m.a. er beðið var dóms í sambærilegum málum hjá Mannréttindadómstól Evrópu og æðra rétti hér innanlands, en einnig ítrekað af ástæðum er vörðuðu ákærða og verjanda hans. Þykir við ákvörðun refsingar rétt að taka tillit til framangreindra tafa að nokkru leyti.
Með hliðsjón af framangreindu þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin fangelsi í sex mánuði. Að framangreindu virtu þykir fært að fresta fullnustu refsingarinnar og falli hún niður að liðnum tveimur árum frá uppkvaðningu dóms þessa haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Einnig ber að dæma ákærða til sektargreiðslu og verður miðað við fésektarlágmark samkvæmt 1. mgr. 40. gr. laga nr. 50/1988, en óumdeilt er að ákærði greiddi skattskuld sína að fullu eftir eindaga. Er þá frádregið 10 % álag, sbr. 27. gr. laga nr. 80/1988. Að þessu virtu er fjárhæð sektar ákveðin 37.300.000 krónur, sem ákærða ber að greiða til ríkissjóðs innan fjögurra vikna frá birtingu dóms þessa en sæti ella fangelsi í tólf mánuði. Ákærða Lögfræðistofunni ehf. ber með vísan til fyrri málsliðar 40. gr. laga nr. 145/1994 að greiða sekt til ríkissjóðs sem þykir hæfilega ákveðin 100.000 krónur og ber að greiða hana innan fjögurra vikna frá birtingu dómsins.
Með vísan til 1. mgr. 235. gr. laga nr. 88/2008, um meðferð sakamála, ber ákærðu að greiða sameiginlega allan sakarkostnað málsins sem er málsvarnarlaun skipaðs verjanda þeirra, Björgvins Þorsteinssonar, og þykir hæfilega ákveðinn 2.740.400 krónur að meðtöldum virðisaukaskatti. Vinna verjandans einskorðaðist við rekstur málsins fyrir dómi. Við ákvörðun málsvarnarlauna er stuðst við tímaskráningu verjanda að nokkru leyti en jafnframt litið til þess að umfang málsins er í reynd ekki mikið og er í þessum efnum litið til sambærilegra mála. Tekið er tillit til vinnu í tengslum við kröfu ákærðu um að ákæruvaldinu yrði gert að afla tiltekinna gagna svo og kröfu þeirra um frávísun málsins.
Sigríður Hjaltested héraðsdómari kveður upp dóm þennan.
D ó m s o r ð:
Ákærði, Pétur Þór Sigurðsson, sæti fangelsi í sex mánuði en fresta skal fullnustu refsingarinnar og falli hún niður að liðnum tveimur árum frá uppkvaðningu dóms þessa haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940.
Ákærði greiði 37.300.000 krónur í sekt í ríkissjóð innan fjögurra vikna frá birtingu dómsins, en sæti ella fangelsi í 360 daga.
Ákærði Lögfræðiþjónustan ehf. greiði 100.000 krónur í sekt til ríkissjóðs innan fjögurra vikna frá birtingu dómsins.
Ákærðu greiði sameiginlega málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Björgvins Þorsteinssonar lögmanns, 2.740.400 krónur.
